تعریف مخرج حرف
مَخرَج در لغت به معنای محل خروج و در اصطلاح قرائت، به معنای مکان تولید یا تلفظ حرف می باشد که در آنجا هوای بازدم، اصطکاک داده می شود و آزاد می گردد.
تعداد مخارج حروف
تعداد مخارج حروف 17 مخرج می باشند و در 5 جایگاه یا موضع از دستگاه تکلّم قرار دارند که عبارتند از:
- فضای خالی حلق و دهان ( جَوف )
- حَلق
- زبان ( لِسان )
- لب ها ( شَفَتان )
- فضای بینی ( خَیشوم )
1.فضای خالی حلق و دهان:
محل خروج حروف مدی است. به این حروف، حروف جَوفیه نیز می گویند که یک مخرج را شامل می شود. (فضای حلق و بینی، موضعی فرعی است نه اصلی)
2.حلق:
قسمتی از دستگاه تکلم است که از بالا به مرز زبان کوچک و از پایین به تارهای صوتی حنجره محدود می شود.
موضع حلق دارای سه مخرج ِ ( بالای حلق، وسط حلق، پایین حلق) است که شش حرفِ ( ء ه ع غ ح خ ) از این موضع صادر می گردد.
3. لسان:
از وسیعترین مواضع دستگاه تکلم است و هجده حرف از لسان گفته می شود که عبارتند از:
ق- ک- ج- ش- ی- ض- ل- ن- ر- ت- د- ط- ز- س- ص- ث- ذ- ظ
4.لب ها: مجموعاً چهار حرف از این موضع، گفته می شود: ب - و - ف - م
5.فضای بینی:
که به خیشوم نیز معروف است، صدای غُنّه را از خود خارج می کند. این موضع نیز مانند موضع جَوف، فرعی بوده و تنها محل خروج غُنّه ی دو حرف میم و نون می باشد.
بنابراین از 28 حرف الفبای عربی:
18 حرف از موضع لسان، 6 حرف از موضع حلق و 4 حرف از موضع شفتان ( لب ها ) خارج می گردند که به این مواضع، مواضع اصلی نیز می گویند.
از 28 حرف الفبای عربی، 10 حرف هست که تلفظ عربی آنها با تلفظ فارسی شان متفاوت می باشند و عبارتند از:
و ذ ث ح ع غ ص ض ط ظ